Jurylid Socratesbeker 2024
Ik maak deel uit van de jury voor de Socratesbeker, samen met Bert Bultink, Alexandra van Ditmars, Khadija al Mourabit en Pieter Pekelharing.
De Socratesbeker gaat naar het meest prikkelende, oorspronkelijke en urgente filosofieboek van 2023. De uitreiking vindt plaats in april 2024.
Dagblad Trouw
Voor Trouw recenseer ik maandelijks filosofische boeken.
-
Thijs Lijster
Wat we gemeen hebben. Een filosofie van de meenten
De Bezige Bij; 272 blz.
★★★★★Volgens Lijster kán het anders. Want waarom zou je steeds een grotere kudde moeten willen, zou je als bedrijf altijd alleen maar moeten groeien? Lijster breekt een lans voor wat hij het ‘commonisme’ noemt, een woordspeling op het communisme (Lijster haalt veel inspiratie uit het denken van Karl Marx), maar met nadruk op de meenten (commons). Hij ondersteunt zijn argumenten even gemakkelijk met Adorno als met het plot van Star Wars, en weet zijn verslaving aan het stompzinnige spelletje Cookie Clicker te verbinden met het kapitalisme. Dat maakt het boek goed leesbaar, ook voor wie geen achtergrond in de filosofie heeft.
Lees de hele recensie hier.
-
Clare Mac Cumhaill en Rachael Wiseman
Het kwartet. Hoe vier vrouwen de filosofie opnieuw tot leven wekten.
Vertaling: Rogier van Kappel en Ruud van de Plassche
AmboAnthos, 384 blz.
★★★★De vier Oxford-filosofen Anscombe, Foot, Midgley en Murdoch worden ook wel het wartime quartet genoemd. Ze begonnen alle vier vlak voor de Tweede Wereldoorlog aan hun studie, en de gruwelen van de oorlog bepaalden in belangrijke mate hun filosofische werk. Bovendien waren het vriendinnen, die elkaar filosofisch en vriendschappelijk steunden. Het kwartet volgt de levens van deze vier vrouwen van het moment dat ze gaan studeren tot 1956, wanneer Anscombe bezwaar maakt tegen een eredoctoraat dat Oxford aan de Amerikaanse president Harry S. Truman wil verlenen.
Lees de hele recensie hier.
-
W.E.B. Du Bois
De ziel van zwart Amerika
Vertaling Jabik Veenbaas, inleiding Stephan Sanders, nawoord Babah Tarawally
Noordboek, 272 blz.
★★★★★Sinds de afschaffing van de slavernij (veertig jaar eerder) is het ‘zwarte volk bitter teleurgesteld en ontgoocheld’, schrijft Du Bois. “Wat had die schijnvrijheid te betekenen? Geen cent, geen postzegel land, geen mondvol voedsel – nog niet het eigendom van de vodden aan zijn lijf. Vrij!” Het systeem van slavernij is ingeruild voor een corrupt systeem van rassenscheiding en ‘deelpacht’, waar de zwarte boer nog steeds voor de witte landeigenaar werkt, tegen een onmogelijk laag loon.
Lees het hele artikel hier.
-
Andri Snær Magnason
Over tijd en water. Een geschiedenis van onze toekomst
Vertaling Kim Middel
De Geus; 336 blz.
★★★★Klimaatverandering is zó alomvattend dat onze hersenen er niets mee aankunnen. We zijn geneigd het probleem van ons af te laten glijden als iemand het heeft over ‘broeikaseffect’ en ‘smeltende gletsjers’. Cijfers laten ons koud. Wat is nu 2 graden meer of minder? Vandaar dat Magnason Over tijd en water schreef. Nu eens niet vanuit de klinische bril van de wetenschap: “Over zo’n thema kun je alleen schrijven als je het vanuit een persoonlijk en een wetenschappelijk oogpunt benadert en er in mythologische termen over spreekt”.
IJsland is een sterk vertrekpunt voor een boek over klimaatverandering. Een paar jaar geleden stierf de Ok-gletsjer, en Magnason schreef het ‘in memoriam’ dat nu bovenop de Ok-berg staat. Het is de eerste gletsjer die IJsland aan klimaatverandering is verloren; andere gletsjers krimpen in rap tempo. Wat is ‘IJsland’ zonder ijs? vraagt Magnason. Alleen maar ‘land’?Lees de hele recensie hier.
Biografieportaal
De biografie is een (wat mij betreft) onderbelicht en ondergewaardeerd genre. Voor Biografieportaal.nl bespreek ik wetenschappelijke en filosofische biografieën.
-
Onzichtbaar leven. Antoni van Leeuwenhoek en de wondere wereld van de microbiologie
Dirk van Delft
Prometheus
Van Delft dist smakelijke anekdotes op, over Van Leeuwenhoek en zijn tijd. En wát een tijd, wát een leven. De grote namen buitelen over elkaar heen: Constantijn Huygens, Gottfried Wilhelm Leibniz, Isaac Newton, Tsaar Peter de Grote, Herman Boerhaave, Spinoza, Descartes. Met iedereen lijkt Van Leeuwenhoek wel een lijntje te hebben. Dat maakt het een razend interessante biografie om te lezen.
Samen met Van Leeuwenhoek kijken we in Onzichtbaar leven door zijn microscopen, om het onzichtbare zichtbaar te maken.Maar ‘Onzichtbaar leven’ is om nog een andere reden een passende titel, hoewel Van Delft dit zelf niet aanstipt. Van Leeuwenhoeks leven zélf is namelijk ook nogal onzichtbaar. We weten haast niets van zijn persoonlijke leven, zijn familiebestaan of zijn vriendschappen, er is maar weinig dat de tand des tijds heeft overleefd.
Lees de hele recensie hier. -
Denken is verrukkelijk. Het leven van Tatiana Afanassjewa en Paul Ehrenfest
Margriet van der Heijden
PrometheusIn Denken is verrukkelijk beschrijft Margriet van der Heijden de onstuimige levens van de natuurkundigen Tatiana Afanassjewa en Paul Ehrenfest. Allebei waren ze verknocht aan de wetenschap, maar hun vooruitstrevende ideeën vormden ook een belemmering.
Deeltjesfysicus en wetenschapsjournalist Margriet van der Heijden zei in een interview naar aanleiding van het verschijnen van Denken is verrukkelijk dat ze zichzelf herkende in Afanassjewa en Ehrenfest en het seksisme waar Tania mee geconfronteerd werd. Dat blijkt ook wanneer je dit boek leest, hoewel Van der Heijden zich niet laat meeslepen door haar genegenheid voor Afanessjawa en Ehrenfest. Ze schrijft met grote gevoeligheid en zonder te oordelen. Ze wijst vaak op de tegenstand die Tania ondervindt omdat ze vrouw is, en op de weerstand waar het echtpaar mee te maken krijgt omdat ze allebei zo eigenzinnig en onafhankelijk zijn. Zij pasten nu eenmaal niet in het plaatje van een hoogleraarskoppel dat men in die tijd voor ogen had.
Af en toe waagt Van der Heijden zich voorzichtig aan speculatie, bijvoorbeeld wanneer ze schrijft over band tussen Einstein en Ehrenfest: ‘Einstein, de nieuwe wetenschappelijke ster, nam de onzekere Paul serieus. Maar Paul voelde ook een andere, diepere verwantschap. Was het hun achtergrond, allebei uit een joodse familie met een voorliefde voor kennis?’
Het maakt Denken is verrukkelijk tot een fijn, leesbaar boek, waar de stempel van Van der Heijden wel zichtbaar is, maar niet de levens van Tatiana Afanassjewa en Paul Ehrenfest overschaduwt.
Lees de hele recensie hier. -
Een eeuw van licht. Het leven van Christiaan Huygens
Hugh Aldersey-Williams
Vertaald uit het Engels door Ineke van den Elskamp en Gertjan Wallinga
Thomas RapAldersey-Williams betoogt ook op overtuigende wijze dat de waardering van Isaac Newton – die soms in de buurt komt van heiligenverering – het genie van Huygens heeft overschaduwd, waardoor hij lang niet zo bekend is geworden als zijn Engelse collega. Een gemiste kans, maar de schrijver doet een geslaagde poging hem weer in eer te herstellen. ‘Misschien heeft elk tijdperk maar plek voor één genie,’ schrijft Aldersey-Williams, maar de zeventiende eeuw had er minstens twee.
Lees de hele recensie hier.
Boekenkrant
Voor de Boekenkrant schreef ik recensies van fictie en filosofische boeken. Ik maakte ook een blogreeks over IJslandse literatuur.
-
In haar nieuwe verhalenbundel, Een man zijn, onderzoekt de Amerikaanse schrijfster Nicole Krauss vrouwelijkheid en mannelijkheid. Haar personages worstelen met relaties en moeten zichzelf veranderen. Toch is het geen feministisch boek, zegt Krauss.
Lees het hele interview hier.
-
Hij is een voetnoot in de geschiedenis van de Spaanse ontdekkingsreizen. In La Florida geeft Laila Lalami de tot slaaf gemaakte Mustafa ibn Muhammad een stem. Zijn gefictionaliseerde reisverslag neemt je mee op ontdekkingsreis door Amerika.
Lees de hele recensie hier.
-
Samen met mijn vriendin Elianne Bruin schreef ik deze longread, over koffie in IJslandse romans.
“De wildste verhalen deden de ronde over dominee Jón Primus en zijn parochie aan de voet van de gletsjer. Er zou een lijk op de gletsjer begraven zijn, en er zouden geen kerkdiensten meer worden gehouden. Gewapend met een bandrecorder gaat Gebi op weg. Hij wordt verwelkomd in het dorp door Dora de Stamper, die hem massa’s koffie en cake aanbiedt. ‘De koffie smaakte naar aarde, en als ik de waarheid moet vertellen zonk mij de moed in de schoenen toen ik die berg gebak rond zulke slechte koffie verzameld zag.’ “
Lees het hele artikel hier.